Digitale Skenkersnuusbrief | Lente 2023

Byvoorbeeld, wat voedselpryse in Suid-Afrika betref, vertel my kollegas by die Buro vir Ekonomiese Navorsing (BEN) dat die gaping tussen VPI- oorkoepelende inflasie op voedsel en nie-alkoholiese drankies tussen Januarie 2022 en April 2023 vanaf 0,0 tot 7,1 persentasiepunte vergroot het. Dit het in Augustus 2023 tot ’n gaping van 3,2 punte gekrimp. Dit was een van die groot drywers van hoër inflasie die afgelope twee jaar.

As jy kyk na die soorte voedselprodukte wat die swaarste deur die krisis getref is, begin ’n mens regtig wonder hoe studente dit regkry om gesond te eet, akademies en op die sportveld te presteer, en as leiers te ontwikkel met net R1 058,75 per maand (dit is R35 ’n dag – en onthou, ’n liter melk kos in die Wes-Kaap gemiddeld R14,49).

Die vergelyking vir voedselprodukte wat algemeen gekoop word, wys dat stapelgroentesoorte soos uie, aartappels en patats vanjaar tot 30% duurder as verlede jaar is, met mieliemeelpryse tussen 10% en 20% hoër, en so ook die prys van hoender, polonie, ham, tee en kitskoffie. Dieselfde geld algemeen beskikbare vrugte, soos appels, pere en piesangs.

Daarby, weet ons, het die prys van elektrisiteit en brandstowwe met ±15,1% gestyg (2022:2023) en verg hardnekkige beurtkrag dat verbruikers batterye, kerse, lampolie, kragbanke, ensovoorts aanskaf. Die Universiteit Stellenbosch (US) sal vanjaar R70 miljoen bestee aan diesel en die huur van bykomende kragopwekkers – net om in bedryf en op koers vir akademiese prestasie te bly.

Verbruikers het onlangs – vir die eerste keer in die Suid-Afrikaanse Reserwebank se repokoerssiklusse – ’n blaaskans gekry toe koerse onveranderd gebly het. Nietemin kan verhogings in die brandstofprys teëwerk wat die Reserwebank met inflasietemming vermag het. Sodra die brandstofprys styg, moet padvervoeroperateurs hulle pryse dienooreenkomstig lig. Dit is meestal die verbruiker wat daardie koste absorbeer. Ek en jy gaan meer betaal vir ... wel, alles.

Hoe raak die lewenskostekrisis die US?

Die kort antwoord is: ontsaglik. Onder ons studente het dit ’n enorme impak op die behoefte aan bystand wat verder as ondersteuning met onderriggeld strek, en vererger dit al die ander uitdagings waarvoor arm mense te staan kom.

Onlangse eksterne navorsing toon dat byna 20% van senior studente dit al oorweeg het om hulle studies te laat vaar weens geldelike probleme. Baie besnoei so ernstig aan kosuitgawes dat hulle net een maaltyd per dag – of al om die ander dag – kan bekostig, en hulle is gedurig oor huurgeld en brandstof- en reiskoste bekommerd. Al hierdie uitgawes het ontsaglik gestyg.

Die navorsing dui daarop dat studente uit lae-inkomste-huishoudings en nagraadse studente buite verhouding getref word. ’n Aantal krisisse sleep al oor die afgelope paar jaar voort, waarvan die nadraai van Covid die ergste is. Die uitdaging waarvoor ons te staan gekom het, is nie net die lewenskostekrisis nie; dit gaan hand aan hand met die langtermyn-uitwerking van Covid op ons gemeenskap.

Ubuntu word waarskynlik die omvattendste verwoord in ’n Nguni-spreekwoord wat, letterlik vertaal, sê: "’n Mens is ’n mens deur ander mense". Dit is ’n inheemse Afrika-filosofie wat die Bantoesprekende volke in die suidelike en oostelike dele van die vasteland gemeen het.

Ubuntu kan verstaan word as “’n diepgaande sin vir onderlinge afhanklikheid, wat beklemtoon dat ons ware potensiaal as mense slegs in vennootskap met ander mense verwesenlik kan word” [eie vertaling]. Dit is iets wat die meeste van ons begryp; andersins sou ons eenvoudig nie sulke goeie skenkers aan die US gewees het nie.

Oor die afgelope jaar het ons as fondswerwers egter bekommerd geraak dat die lewenskostekrisis op ’n “skenkingskoste”-krisis kan uitloop. Dit is duidelik dat baie mense steeds verdienstelike sake wil ondersteun en dat liefdadigheidsorganisasies en openbare hulpverleningsorganisasies nou meer as ooit nodig is. Dit is egter óók duidelik dat mense minder geld en tyd het om uit te deel.

Ek sou darem nog nie sê dat die krisis besig is om ons sin vir ubuntu dood te druk nie, maar die druk strem beslis ons vrygewigheid – net mooi wanneer dit die nodigste is.

Die studenteskuldkrisis het ontstaan deurdat die regering nie hierdie kostes voldoende befonds nie

Ons moet nie net daarvan kennis neem nie, maar die feit in die oë kyk dat hierdie 4 850 skerp, talentvolle jongmense – wat kom uit huishoudings met ’n jaarlikse inkomste van minder (dikwels véél minder) as R350 000 (oftewel €17 000 of £14 500) – nie hulle universiteitsopleiding en hulle eie lewensonderhoud kan bekostig nie.

Dit is nodig dat die sektor met behoorlike befondsing gevoed word, anders gaan die huidige NSFAS-model (Nasionale Finansiële Hulpskema vir Studente), van befondsing ver onder werklike lewenskoste, nie werk nie.

Goed, ons almal kan kla dat NSFAS onvolhoubaar is. Ons almal kan spekuleer oor wanneer dit gaan ineenstort. Of ons kan ’n breë beroep op belanghebbendes doen om openbare ondersteuning vir hoër onderrig, wat baie sal doen om die US in ons fondswerwing te versterk.

Universiteite is vir die eeue; gegradueerdes is vir die land

Die getal studente in Suid-Afrika het sedert demokratisering verdubbel, en vir baie gesinne is hoër onderrig ’n roete na ’n beter toekoms vir hulle kinders. Ons weet dat, wanneer gegradueerdes die werkswêreld betree, hulle beginsalaris gemiddeld 113% meer as dié van ’n minimumloonwerker is.

Daarom is ’n goeie graad deurslaggewend om gesinne uit armoede op te hef en tot ons land se vaardigheidsbasis by te dra.

Wat kan jy doen?

Dit mag natuurlik wees dat jy alreeds ’n befondsingstrategie het. Maar indien nié, dink ek die beste ding wat enige skenker kan doen, is om soveel onbeperkte fondse moontlik aan universiteite te skenk; om agting te hê vir die werk wat universiteite doen en ons krediet te gee dat ons weet wat aan ’n universiteit nodig is, en dit dan so maklik moontlik vir ons te maak om die dienste te lewer waarin ons uitblink.

... Oorweeg dit om ons NSFAS-studente te help met die R81 miljoen-tekort wat die befondsingsbesnoeiings in Februarie 2023 geskep het.

... Oorweeg dit om die nagenoeg 4 000 studente uit die sogenaamde “verlore middel” te help (wat kom uit huishoudings met ’n gesamentlike inkomste tussen R350 000 en R600 000 per jaar), wie se ouers weens die lewenskostekrisis in Suid-Afrika onder enorme druk gekom het.

Die gees van skenk

Gewoonlik hou ek nie daarvan om met ’n aanhaling af te sluit nie, maar vandag doen ek dit; bloot omdat ek dit eerlikwaar nie self betel kan stel nie.

Dit is Moeder Teresa wat gesê het: "Ons weet maar te goed dat dit wat ons doen, niks meer as ’n druppel in die oseaan is nie. Maar as die druppel nie daar was nie, sou daar iets minder in die oseaan wees."

Weet asseblief dat ons by die US werklik alles en elke ding – groot en klein – waardeer wat julle doen om ons studente en ons missie te ondersteun. Ons almal is danksy mekaar.